دریای خزر به لحاظ تأثیر آب و هوای مناطق هم جوار و با برخورداری از جزایر، تالاب ها، خلیج ها و مصب رودخانه های مختلف و زیست گاهی منحصر به فرد، اهمیت بوم شناختی (اکولوژیک) به سزایی دارد.
اقلیم حیاتی حوزه خزر سبب گردیده است که در بخش هایی از آن به ویژه سواحل جنوبی، جنگل های مطلوب و منحصر به فرد ایجاد شود. این دریا به عنوان یک آبراه، معبری مناسب و مشترک میان پنج کشور ساحلی آن به شمار می آید.
نوشتار زیر به بررسی محیط زیست این دریا و شرایط اقلیمی آن پرداخته است.
ویژگی و مشخصات آب دریای خزر به گونه ای است که تغییر هر یک از آنها می تواند به طور مستقیم یا غیرمستقیم بر دیگر ویژگی های آن تأثیر گذار باشد، به گونه ای که برخی ویژگی های آب این دریا با ویژگی آب اقیانوس ها متفاوت است. از این رو اثرات تغییرات و نوسان تراز آب دریای خزر بر روی فرآیندهای تبخیر، چرخه و جریان آب، رسوبگذاری و فعالیت های زیستی و انسانی در صنعت دریا بسیار گسترده است. از طرفی حرکت آب در حوضه، تغییر شکل حوضه، تغییرات دما و شوری و بیلان آب، می تواند عاملی جهت نوسان تراز آب دریای خزر باشد. برخی از این ویژگی ها عبارتند از: شیمی آب، نوسان تراز آب دریای خزر، فیزیکی آب.